Overlevenden: seksueel geweld in het oosten van de DRC
Elke week komen er in de gezondheidscentra die worden gesteund door Artsen Zonder Grenzen (AZG) in Goma, in de Democratische Republiek Congo (DRC), honderden overlevenden van seksueel geweld voor consultatie. In 2024 hebben de teams van AZG bijna 40.000 vrouwen in Noord-Kivu geholpen, een recordaantal. Het is echt heftig en het is nog steeds niet minder sinds januari 2025, toen de gewapende groep M23/Alliance Fleuve Congo (AFC) Goma heeft ingenomen.
In januari 2025 verovert de door Rwanda gesteunde gewapende groep M23/AFC de stad Goma, een metropool van meer dan een miljoen inwoners, na jarenlange gevechten met het Congolese leger en zijn bondgenoten in de noordoostelijke provincie Noord-Kivu, in het uiterste oosten van de Democratische Republiek Congo.
In de eerste week van deze aanval kwamen er veel gewonden, zowel burgers als militairen, naar de ziekenhuizen van de stad. De lijkenhuizen raken al snel vol. Het Congolese leger en zijn bondgenoten trekken zich terug en M23/AFC wordt de enige baas in de hoofdstad van Noord-Kivu, waar onveiligheid, criminaliteit en geweld tegen burgers steeds erger worden.
De teams van AZG blijven daar een alarmerend aantal consultaties voor seksueel geweld registreren. Tussen januari en april 2025 worden meer dan 7.400 overlevenden opgevangen in de door AZG ondersteunde structuren van het ministerie van Volksgezondheid in Goma. Ten westen van de stad, in Saké, werden in dezelfde periode nog eens meer dan 2.400 vrouwen behandeld.
De macht verandert, seksueel geweld niet
In de gezondheidscentra waar de teams van AZG in Goma werken, wachten vrouwen van alle leeftijden die seksueel misbruikt zijn vanaf 's ochtends vroeg op behandeling, begeleiding en een luisterend oor. Onder hen is Nasha*, 35 jaar. Net als veel andere vrouwen die naar deze consultaties komen, is ze tussen 2021 en 2024 gevlucht voor het oplaaien van het conflict en de gevechten in Noord-Kivu. Ze komt oorspronkelijk uit het gebied Masisi, ten westen van Goma, en is met haar familie naar de vluchtelingenkampen aan de rand van de stad gegaan. Destijds verbleven er zo'n 650.000 mensen, voordat de gewapende groep M23/AFC begin februari de kampen begonnen te ontruimen. Duizenden ontheemde mensen werden toen aangemaand Goma te verlaten en terug te keren naar hun dorp van herkomst. Velen kunnen niet naar huis, vaak omdat ze daar niet de middelen voor hebben of omdat hun huis en land gewoonweg niet meer van hen zijn. Ze zoeken onderdak waar ze kunnen in de regio, in goedkope woningen of bij gastgezinnen in de stad.
Er zijn veel verhalen over seksueel geweld, zowel in Goma als in de buitenwijken. Elke dag, voordat het donker wordt, gaan vrouwen vanuit het nabijgelegen Nyiragongo-gebied naar het centrum van Goma om daar de nacht door te brengen en te proberen aan het geweld te ontsnappen – zonder dat hun veiligheid gegarandeerd is.
De laatste jaren gebeurden de meeste verkrachtingen tijdens dagelijkse activiteiten, vooral als vrouwen de vluchtelingenkampen verlieten om hout te halen of handel te drijven. Tegenwoordig gebeurt het vaak in de huizen van vrouwen, of dat nu hun eigen huis is of een opvangcentrum en dan vooral 's nachts wanneer de onveiligheid toeneemt. Ze worden overal aangevallen: thuis, met hun familie, alleen, op straat in Goma of wanneer ze zich verplaatsen.
Naast seksueel geweld door mannen in groepen, gewapend, in militair of burgerkleding, zijn er ook seksuele aanvallen door iemand die je kent, wat laat zien hoe groot en structureel dit geweld is. “We mogen vooral niet vergeten dat een groot deel van de seksuele agressie binnen het gezin, in pleeggezinnen of door iemand uit de omgeving van het slachtoffer plaatsvindt”, zegt Armelle Gbagbo, verantwoordelijke voor de gezondheid van vrouwen bij Artsen Zonder Grenzen.
Ik woonde in het vluchtelingenkamp Rusayo. Nadat het kamp werd vernietigd, zijn we in de binnenplaats van een school gaan wonen, waar we een schuilplaats hebben gebouwd. Op een avond rond 22.30 uur kwamen er gewapende mannen ons huis binnen. Ze vielen me aan. Mijn man, die me probeerde te beschermen, werd doodgeschoten.
Roofdier-prooi systeem
“De mensen in Goma leven in angst sinds de stad is ingenomen”, zegt Frédéric Germain, projectcoördinator bij Artsen Zonder Grenzen. "Het is super onveilig. Veel criminelen plegen 's nachts aanvallen, verkrachtingen en moorden. Tussen de bandieten en de militaire groepen zijn er veel mensen met wapens in de stad. De economie draait op halve kracht en de mensen hebben te maken met een echt roofzuchtig systeem. "
Sarah*, 25 jaar, kwam voor een consultatie naar een van de gezondheidscentra in Goma. Ze vertelt over de verdwijning van haar man, die in mei werd ontvoerd door mannen met geweren en machetes. Ze vielen het huisje binnen waar het gezin na de ontmanteling van de kampen hun toevlucht had gezocht. “Dat was enkele weken geleden en ik heb sindsdien niets meer van hem gehoord”, vertelt de jonge vrouw. Om haar heen vertellen anderen over moorden, plunderingen, ontvoeringen en de verdwijning van een vader of broer.
Deze explosie van algemeen geweld komt ook naar voren in een onderzoek van Épicentre, het epidemiologisch onderzoekscentrum van Artsen Zonder Grenzen. In de eerste zes maanden van 2025 werd vijf keer meer geweld gemeld dan in dezelfde periode vorig jaar.
“Het percentage sterfgevallen als gevolg van geweld dat in dit onderzoek wordt gemeld, is erg hoog: één op de vier”, zegt dr. Brahima Touré, epidemioloog bij Epicentre. Ook fysiek geweld en verbale bedreigingen, en het aantal mensen dat dit soort dingen heeft meegemaakt, zijn best hoog. Hoewel er veel seksueel geweld is gemeld, is dit zeker veel erger dan we denken, omdat slachtoffers hier niet makkelijk over praten."
Specifieke begeleiding, enorme behoeften
De aanval op de stad Goma en de recente bezuinigingen van de VS hebben ertoe geleid dat de weinige maatschappelijke organisaties en humanitaire organisaties die slachtoffers van seksueel geweld hielpen, zich hebben teruggetrokken.
Na de aanval in mei durfde Angélica*, een 75-jarige vrouw, er niet met haar familie over te praten. “Ik schaamde me”, zegt ze. "Ik wist niet waar ik hulp kon vinden, dus bleef ik thuis. Na vijf dagen ging ik op zoek naar [medicinale] bladeren om mezelf te verzorgen.
Ik voelde me heel slecht en had buikpijn. Ik kwam een gezondheidswerker tegen die me naar het gezondheidscentrum van CCLK stuurde, waar AZG hulp biedt." Bijna 20% van de overlevenden kon niet binnen 72 uur na de aanranding naar een arts gaan.
Seksueel geweld is een levensbedreigende noodsituatie en moet snel worden behandeld, vooral door binnen 72 uur een post-expositieprofylaxe te geven. Dit vermindert de kans op een seksueel overdraagbare aandoening (soa) aanzienlijk. “We zien dat veel vrouwen een soa hebben”, zegt Armelle Gbagbo. Deze trend zou ook te maken kunnen hebben met groepsverkrachtingen of seks om te overleven. Veel vrouwen vertellen dat ze seksueel worden uitgebuit in ruil voor eten of onderdak door de mensen die hen opvangen."
Congolese vrouwen hebben ook last van de gevolgen van de ontmanteling van het Amerikaanse Bureau voor Internationale Ontwikkeling (USAID) door de regering van Donald Trump. Een bestelling van 100.000 noodpakketten met medicijnen om hiv en andere seksueel overdraagbare aandoeningen te voorkomen werd dit jaar geannuleerd. Het was bestemd voor verschillende organisaties die slachtoffers van seksueel geweld in het oosten van de DRC opvangen. Dit heeft enorme gevolgen.
Het wijdverbreide geweld en de systematische seksuele agressie houden niet op aan de grenzen van Goma of in de buitenwijken. Overlevenden leggen soms tientallen kilometers af om medische hulp te krijgen. “Het is superbelangrijk dat internationale actoren zich inzetten voor deze vrouwen”, zegt Frédéric Germain. “Duizenden van hen hebben dringend en levensreddende medische hulp nodig.”
